Yoga, “aydınlanma” olarak bahsini duyduğumuz kurtuluş haline erişme yollarından biridir. Kökleri, Hindistan ve Pakistan’ı da içerisine alan Güney Asya bölgesinde bulunur. Günümüze kadar yaklaşık 3500 yıllık bir serüvenden geçmiş, çeşitli yorumlar kazanarak farklı geleneklere ayrılmış yoga ve meditasyon, bugün toplumsal medyadaki en süslü paylaşımların odak noktası. Bu paylaşımların fotoğraflarına eşlik eden yazılar kimi vakit spiritüel kitaplardan alıntı, kimi vakit da fotoğrafın şahsen sahibine ilişkin düşünsel eserler. Lakin merkezinde çoğunlukla tıpkı tema mevcut: “Ben çok değerliyim, benim mutluluğum öncelikli. Yoga yaparsan sen de bu türlü olursun, yoga yap mutsuzluğundan kurtul.”
YOGA VE MEDİTASYONA NAZARAN KURTULUŞ
İnsanı kurtuluş, özgürleşme yahut aydınlanmaya götürecek yollar, Güney Asya’nın edebî ve felsefi yapıtlarında gösterilir. Bu yapıtlara nazaran insanın dünyada fizikî olarak deneyim ettiği her şey bağlayıcı ve aldatıcıdır. Felsefi okullar ise bu yanlış gerçeklikten kurtuluş için insanlara çeşitli yollar önerir.
Yoga ideolojisine nazaran aydınlanmaya giden yol meditasyon, etik davranış ve öz disiplinden geçer. Öz disiplin fizikî ve zihinsel uygulamalarla sağlanır. Etik davranışlar düzenlendikten sonra sıra vücut terbiyesine gelir. Vücut denetim altına alındığında da nefes istikrara girer. Sonrasında ise duyular ve hisler dizginlenir. Böylece odaklanma mümkün olur. Kesintisiz odaklanma, meditasyon halini getirir. İşte bu meditasyon hali kesintisiz olduğunda kurtuluş kaçınılmazdır.
KİŞİ KENDİNİ BİLMELİ
Teoride yoga ve meditasyon yolları, insanı çağdaş hayatın sıkıntısından kurtarabilecek bir yapıya sahip. Usuller, yüzyıllara meydan okuyarak günümüze kadar aktarılmış. Fakat uygulama kısmı sahiden bu sonuçları sağlıyor mu?
Association for Psychological Science’ta yayınlanan akademik bir araştırmaya nazaran, teoride benliği ortadan kaldırması gereken zihin-beden pratikleri, uygulamada tam bilakis bencilliği körüklüyor. Bu araştırmada yoga ve meditasyon öğrencilerinin gelişimleri belli bir mühlet boyunca takip ediliyor. 93 yoga öğrencisi 15 hafta, 162 meditasyon uygulayıcısı 4 hafta üzerinde gözlemlendiğinde ortaya çıkan sonuç şöyle: Ne yoga ne de meditasyon egoyu büsbütün ortadan kaldırır, tam bilakis benmerkezciliği körükler.
BENMERKEZCİLİK
Felsefi metinler “BEN” algısının yarattığı pürüzleri ve ızdırabı tekraren anlatmışken, günümüzde yoganın yararları ortasında “egoyu ortadan kaldırmak” vurgulanırken, uygulayıcılar nasıl benmerkezci hale gelebiliyor? Üstte bahsi geçen ruhsal araştırmaya nazaran, günlük olarak daima tekrar edilen marifetler benmerkezciliği beraberinde getiriyor. Spiritüel narsizmin başlangıç noktası tahminen de burası.
Yoga ve meditasyon, bazıları üzerinde nitekim benmerkezciliği dizginleyen, özdisiplini geliştiren ve manevi kurtuluşa götüren bir tesir yaratabiliyor. Lakin birtakım eğitmenler tarafından vurgulanan “sen yoga bilgisiyle tanıştın ve çok şanslısın; yoga yapıyorsun ve çok iyisin” üzere tabirler tam aykırısı sonuçlara sebep olabiliyor. Toplumsal medyanın yaygın kullanımı da bu durumu körüklüyor.
Yoga pozlarının yanı sıra meditasyon özçekimleri, olumlamalar, son moda yoga kıyafetleri yahut matlar, bu paylaşımlara alınan reklamlar, dünyevi dileklerin gerçekleşmesi için sunulan spiritüel yöntemler… dünyeviyattan kurtuluş her geçen gün daha da imkânsız hale geliyor.
“BEDENİNİ SEV”
Yoganın temel metinlerinden sayılan Yogasutra’da sıralanan etik davranışlar içerisinde vücut paklığı de yer alır. Bu metne nazaran paklık kuralına uyan kişi, “kendi vücudundan tiksinir ve diğerleriyle teması keser”. Zira yoga ideolojisinde vücut kirli kabul edilir; hastalıkların konutudur, yaşlanmaya ve yok olmaya mahkûmdur. Bu özellikleri sebebiyle aydınlanma önünde mahzur olarak görülür. Vücuda bağlı yaşamak, ızdıraba sürükleyecektir. Fakat çağdaş devirde bilhassa de Yeni Çağ akımlarının başlattığı “kendini sevme” furyası yoga alanına nüfuz etmiş ve öğretiler içerisinde bulanıklık yaratmaya başlamıştır.
SPİRİTÜEL ÜSTÜNLÜK KOMPLEKSİ
Kişinin spiritüel uygulamalar sayesinde ferdî olarak düzgün hissetmesi ile yersiz bir formda kendini yüceltmesi ortasında büyük bir fark vardır. Elbette kişinin kendisiyle barışık olması, kendine olumlu bir yaklaşım içerisinde kalması ruhsal sıhhati ve gelişimi açısından değerli. Lakin bu öz-sevgi, “Ben aydınlandım, sen aydınlanmadın” sendromuna yol açıyorsa tehlikeli sulara girilmiş olabilir.
Spiritüel üstünlük kompleksi, yoga ve meditasyon uygulayıcıları ortasında gözlemlendiği kadar güç ve şifa çalışmalarına kendini adamış bireylerde de sıkça karşılaşılır. Bu komplekse kapılanlar, gerçek manevi gelişimin getireceği alçakgönüllülüğün tam zıttı tarafta, spiritüel elitizme kadar uzanan bir yelpazede kendilerini öbür insanlardan üstün görürler. Hollanda’da yapılan bir araştırmaya nazaran güç çalışmalarıyla ilgilenen bireylerdeki spiritüel üstünlük puanı, mindfulness (farkındalık) çalışmalarını sürdürenlere kıyasla daha yüksek çıkmıştır. Meğer spiritüelliğin kökeninde tevazu, merhamet, tüm varlıklarla kendini bir görme temeldir.