Yunanistan’ın başşehri Atina’yı ziyaret ettiyseniz kentin büyüsünün nedenini biliyorsunuz demektir. Kentin her yerinden görünen, 150 metre yüksekliğe kurulmuş Akropolis’ten bahsediyorum. Kent, hoşluğunu bu tarihi yapılar topluluğundan aldığının farkında olacak ki Atina’da Akropolis’in her yerden görülebilmesi için 17.5 metreden daha yüksek bina yapmak yasak. Birebir büyülü anları Efes Antik Kenti’nde de yaşamıştım. Kente adımınızı atar atmaz adeta tarihte bir yolcuğuna çıkıyorsunuz. Bu iki büyüleyici tarihi yapının da iklim krizinden etkileneceğini ve birinin tahminen de sular altında kalacağını bilmek çok telaş verici.
Atina-Akropolis Atina’nın merkezine indiğinizde her yerde bir arkeolojik kalıntı görmeniz mümkün. Girdiğiniz her sokak öbür bir tarihe açılıyor. Merkezi denize uzak olduğu halde bu kadar hoş olan en hoş kent Atina sanırım. Adımladığınız sokaklarda çağlar evvel Sokrates ya da Aristotales’in gezmiş olma ihtimali insanı heyecanlandırıyor. Plaka ve Monastiraki meydanında hava kararınca gezmek fevkalâde. Işıklarla aydınlatılan arkeolojik alanlar üzerinde Yunan müzikleri yükseliyor. Kimisi sokak sanatkarları kimisi de tavernalarda çalıyor. Kalabalık da cabası…
Akropolis ‘YÜKSEK KENT YAHUT KALE’
Arkeolojik kalıntılarla örülen bu kentin en değerli yapıtı ve tepesi de eski Yunan medeniyetinin en değerli sembollerinden biri olarak kabul edilen Akropolis olsa gerek. Kentten 150 metre yüksekliğe, kayalıklar üzerine bu tarihi yapılar topluluğu MÖ 5. yüzyılda inşa edilmiş. Akropolis’in söz manası “yüksek şehir” yahut “kale” manasına geliyormuş.
Ben de bu alana kenti adımlaya adımlaya çıktım. Güvenlik şeritlerinden geçtikten sonra zirvede sizi sıra sıra tarihi yapılar karşılıyor. Ayrıyeten alanda kıymetli tapınaklar ve anıtlar var. Akropolis’in tanrıça Athena’yı onurlandırmak için yapıldığından bahsediliyor. Bu alanın içinde en bilinen yapı ise Parthenon tapınağı. Birebir alanda bulunan Athena Nike tapınağı da öbür değerli yapılardan. Burası vaktinde kente siyasi, dini ve kültürel merkezlerden biri olarak hizmet etmiş. Tıpkı vakitte Yunan demokrasisinin ve kültürel kimliğinin sembolü olarak görülüyormuş. Ayrıyeten Akropolis UNESCO Dünya mirası listesinde yer alıyor.
‘İŞARETLER VAR’
Böyle büyüleyici bir yapıtın insanlık kaynaklı iklim değişikliğinin tehdidi altında olduğunu bilmek çok üzücü. Reuters’ta yer alan bir yazıda bilim insanları iklim krizinin Akropolis’i tehdit ettiğini belirterek hava kirliliği ve asit yağmurunun mermerleri aşındırdığını, kuraklık yahut sağanak yağışlar üzere çok hava olaylarının da eski duvarlarda ve tapınaklarda yapısal sıkıntılar yarattığı konusunda uyarıyor: “Akropolis zirvesi muhtemelen Yunanistan’ın en uygun korunmuş arkeolojik alanı olsa da, iklim değişikliğinin zirvede duran anıtları giderek daha fazla etkilediğine dair işaretler var.”
Efes Antik Kenti-İzmir ‘BAŞKA BİR CİHAN GİBİ…’
Akropolis’le misal hissiyatları yaşadığım bir antik kent daha var. O da İzmir Selçuk’ta bulunan ve dünyanın yedi olağanüstüsü ortasında yer alan Efes Antik kenti. Kentin kalabalığından uzaklaşıp Selçuk’a girer girmez her yerde antik kentin tanıtımına rastlıyorsunuz. Hatta turizm de bu istikamette gelişmiş. Kaldığım otelin sahibine bu bina sarsıntıya sağlam mı diye sorduğumda “Abla burası dünyanın yedi mükemmelinden birinin olduğu yer. İnançlı tabii” cevabını aldım lakin nasıl bir ilişki kurmam gerektiğini pek anlamadım.
İlçenin merkezine çok yakın pozisyondaki bu antik kente gerçek yola çıktığımda geniş bir kalabalığın içinde buldum kendimi. Uzun otomobil kuyrukları da antik kenti ziyaret etmeyi bekliyordu. Sıkışık yolların akabinde otoparka ulaştım ve çay bahçelerinin ortasından antik kente giriş yaptım. Girer girmez uzun gövdeli ağaçların karşıladığı bu kent sahiden öteki bir kozmosa ziyarete gitmişsiniz havası veriyor. Antik kentin içindeki tarihi yapıtların en ünlüleri Artemis tapınağı ile Celsus Kütüphanesi. Beni de en çok kütüphanenin heybeti heyecanlandırdı. Antik yollarda yürümek ve tarihe tanıklık etmek bence Türkiye’de yaşayan herkesin tatması gereken bir tecrübe.
Birçok yer üzere Efes Antik kenti de iklim krizi tehdidi altında. Kütahya Dumlupınar Üniversitesi’nden Doç. Dr. Enes Zengin’in yaptığı bir araştırma, iklim krizi nedeniyle deniz suyu düzeylerinde beklenen yükselme sonucu tarihi yerlerin sular altında kalabileceğini ortaya koydu. Çalışmaya nazaran deniz suyu düzeylerindeki yükselmenin üç metreyi bulması halinde ‘orta’ düzey risk altındaki alanlar da etkilenebilecek. Bu türlü bir durumda, Aydın’da Efes Limanı, Efes Antik Kenti, Milet Antik Kenti ve Güvercinada Kalesi; İzmir’de Klazomenai Örenyeri; Antalya’da ise Olimpos ve Patara antik kentleri, kısmen yahut büsbütün sular altında kalabilir. Güçlü, bu alanlarda yapılacak çalışmalarda, iklim krizi nedeniyle su düzeylerinde beklenen yükselmenin de dikkate alınması gerektiğine dikkat çekmişti.
Gerçekten iki tarihi yapıyı da gezerken tıpkı şeyi düşündüm: Tarihi yendiler ancak insanlığa yenilecekler.