Anja Kampmann, 1983 yılında Hamburg’da doğdu, Leizpig Üniversitesi Alman Edebiyat Enstitüsü’nü bitirdi. Üniversite sıralarında yayınlatmaya başladığı şiirleriyle pek çok mükafata paha görüldü. Metinleri Akzente, Neue Rundschau üzere mecmua ve gazetelerde basıldı. 2018 yılında birinci romanı ‘Sular Yükseldiğinde’ yayımlandı.
Şiir yazmaya devam eden Anja Kampmann ayrıyeten Ukrayna kökenli Amerikan şair İlya Kaminski’nin şiirlerini Almancaya kazandırdı. Alman Edebiyat Fonu tarafından 2024 Londra Bursu’na, “gerek şiirde gerekse de şiir dışındaki edebiyat metinlerinde çok özgün bir lisan yakaladığı” gerekçesiyle kıymet görüldü. Müellifin bu özgün lisanını ‘Sular Yükseldiğinde’ romanında da keşfetmek mümkün.
Roman ödüllü mütercim Regaip Minareci tarafından Türkçeye kazandırıldı ve Can Yayınevi etiketiyle basıldı.
Bu romanı bir yol lakin tıpkı vakitte farklı bir iş göçü öyküsü olarak okuyabiliriz. Romanın kahramanı Wachlaw Wenzel Groszek açık denizlerdeki petrol sondajlarında çalışan 52 yaşında bir adam. Fırtınalı bir akşam, Wachlaw’ın çok yakın bir iş arkadaşı olan Macar asıllı Matthias denizin ortasında kaybolur ve meyyit ilan edilir. Wachlaw böylelikle ölen arkadaşından kalan eşyaları ailesine teslim etmek üzere Macaristan’a yanlışsız yola çıkar. Bu ziyaretten sonra da kıymetli bir soruyla karşı karşıyadır: Sondaj işinde çalışmaya devam etmek için geri dönmek istiyor mu? Bu soruya Batı Afrika kıyılarında karşılık bulur: Çalışmamaya karar verir. Malta’dan İtalya’ya, oradan da kuzeye, Almanya’nın Ruhr Bölgesi’ne hakikat yola çıkar. Ruhr Bölgesi Waclaw’ın doğup büyüdüğü memleketidir lakin bu geri dönüşü aslında bir çeşit yolunu yitirme formunda okuyor insan. Bu geri dönüş size nazaran nasıl yorumlanmalı sevgili Anja Kampmann?
Bence bu çok da planlanmış bir şey değil. Aslında bir çeşit şok altında verilmiş bir karar. On iki yıl boyunca uzaklarda, sondajlarda çalışmış, bir vakitler içinde yer aldığı hayatla bağlantısını az çok koparmış bir kişi Wachlaw. Aslında hayatta bağlantı içinde olduğu tek insan Mathias’tır, o da öldüğü için bir formda yolunu yitirir. Yalnızdır ve biraz da nereye ilişkin olduğunu bilememektedir. Yani, gerçekte “ah nihayet konuta dönüyorum”, diyerek harekete geçmez, aksine, onu bunu yapmaya iten şartlardır. Wachlaw nereye ilişkin olduğuna dair sorularla meşguldür. Yer ve yerler da sonuçta insanları içerir ki bu yüzden kitapta pek çok şahısla tanışırız.
Bu şahıslardan biri de Milena’dır. Wachlaw’ın Ruhr Bölgesi’ndeki büyük aşkı. Kahramanımız bir vakitler terk ettiği bu alakayı ve Milena’yı düşünür daima. Ortadan on iki yıl geçmiştir ve Wachlaw aslında yalnız ve neredeyse evsizdir, tıpkı açık denizlerdeki petrol sondajlarında çalışan başka erkekler üzere.
Bu figürü yazmaya başladığımda, onun üzere insanların konutlarını terk edip uzaklarda çalışmaya gitmesinin temel nedenini sormaya başladım kendi kendime: Onu bu kadar uzağa götüren bu iş ne tıp hayalleri ve umutları içeriyor? Başlardaki temel motivasyonunun çok para kazanıp sonra da geri dönüp uygun bir hayat kurmak olduğunu söyleyebilirim. Önünde muazzam bir özgürlük ve hareket alanı vardır: Uzak ufukların sunduğu özgürlük vaadi, yeni bir şeyler deneyimlediğine, para kazandığına inanması ve bununla önemsenmiş üzere hissetmesi…
Ama Wachlaw bu motivasyonu yitirmiş bir figür. Onu biraz da aslında evvelki hayatından ve yürütemediği bir bağdan kaçmış lakin sonrasında da artık bu bağlantıyla pek ilgilenmemiş biri olarak düşünebiliriz. Pekala fakat burada ödenen bedel ne? Yani nasıl bir özgürlüğün peşine düşülmüştür? Zira aslında içine girdiği sistem ona âlâ gelmemiştir. Zira bir istikametiyle birey olarak çok anonim, bir sürü beşerden yalnızca biri haline gelmiştir. Üstelik seçtiği bu yol yüzünden de hayattaki pek çok şeyden vazgeçmiştir.
‘KENDİNİ BİR YERE İLİŞKİN HİSSETMEYEN BİR İNSANIN KISSASINI YAZMAK İLGİNÇTİ’
‘Sular Yükseldiğinde’ petrol sondajlarında çalışan erkekleri anlatan bir roman. Yalnızca erkeklerden oluşan bir dünya bu. Böylesi bir öyküyü yazma fikrini, motivasyonunu merak ettim. Romanda otobiyografik bir öge bulmak mümkün değil herhalde.
Tabii ki mümkün değil, yani petrol sondajlarında çalışmadım ben. Burada tahminen metinle olan en kolay ilgimi şöyle kurabiliriz: Kendini bir yere ilişkin hissetmeyen bir insanın kıssasını yazmak enteresandı benim için. Aslında hissettikleriyle, hayata bakışıyla bu dünyaya yabancıdır Wachlaw ve içinde yer aldığı erkekler dünyasıyla da uyumlu değildir. Ben edebiyatın farklı hayatları anlamamızı mümkün kıldığına inanıyorum. Bu bağlamda da çok değişik tecrübelere sahip pek çok sondaj personeliyle konuştum. Bu dünyayla ilgili “sert adamlar” üzere bir klişesinin ötesine geçmek beni çok ilgilendirdi. Vakitlerini bir şeyleri fırçalayıp ovarak geçiren, on iki saatlik vardiyalarda çalışan, sert şartlar altında para kazanan adamların dünyası bu. Bu yüzden de çok hassas, kelamını ettiğim bu dünyayı büsbütün farklı deneyimleyen ve bu tecrübenin de aslında bir manası olduğunu düşünmeyen bir figür yaratmak ilgimi çekti.
Tabii böylesi bir metin için sahiden çok araştırmış olmak gerekir.
Benim için kıymetli olan şuydu: Bir dünya kuruyorsan – ki bu çok somut, çok bariz akışları olan, son derece teknik bir dünya – bunun gerçeğe de uygun olması gerekiyor, diye düşündüm. Yani kendime pamukların ortasında bir dünya yaratıp sonra petrol sondajlarını hayal edemezdim. İnanılmaz derecede alandaki teknolojiyle ilgilendim, olağan bu türlü bir dünyada nasıl hissedileceği konusunu rahat ve özgürce yazabilmek için yaptım bunu. Bu yüzden de sondaj işiyle ilgili pek çok teknik kavram da mevcut metinde. Bu bahiste çevirmenlerimle de çok konuşuyorum, zira sondaj dünyasındaki kavramlar çoğunlukla yalnızca İngilizcede mevcut. Bu nedenle kimi kavramları kendi dilimde yine düşünmem gerekti.
Aslında sondajlarda çalışanlar da İngilizceyle anlaşıyorlar. Fakat son derece hudutlu bir söz dağarcığıyla…
Evet, hepsi o denli tuhaf, karmaşık bir lisan konuşuyorlar ki Waschlaw bir yerde buna “Texas İngilizcesi” diyor. Yani her türlü lisanın işin içine girdiği gülünç, karmakarışık bir şey. Çalışanların kendileri ise bu lisanın içinde neredeyse hiç yok gibiler. Yani insanın hissettiklerini söz edebileceği bir lisan değil bu.
Sular Yükselirken, Anja Kampmann, Tercüman: Regaip Minareci, 336 syf., Can Yayınları, 2024. Ben bu romanı neredeyse iki kısımda okudum. Kitapta fizikî olarak böylesi bir bölümlendirme yok lakin ben bu türlü okudum… Birinci kısım ölen arkadaşının gerisinde tutulan yas üzere. Wachlaw ölen arkadaşı Matthias’ın memleketi Macaristan’a masraf, onun köyünü ve meskenini görür. Bu kısmı biraz da vefatın arkasındaki hürmet duruşu üzere de okudum. Yani fakat bir kilisede ya da mezar başında yapılabilecek bir hürmet duruşu. Olağan bir yandan da bu türlü bir şey mümkün değil, zira öldüğü ilan Matthias’ın cesedi denizde hiç aranmamıştır bile.
Aslında böylesi bir yas için bir yer ve taban yoktur. Ayrıyeten Wachlaw’ın arkadaşının mevtini gerçek dürüst konuşabileceği kimse de yoktur. O denli ki böylesi bir müthiş olaydan sonra sonraki gün fırtına dindiğinde sondajda işler devam eder, çalışanlar çalışamaya devam ederler. Bir yas, bir cenaze merasimi için hiçbir yer yoktur. Yalnızca bir yerde emekçiler bir an için başlarındaki baretleri çıkarırlar, o kadar.
‘AİLEMİN BİR TARAFI RUHR BÖLGESİ’NDEN’
Roman kahramanının memleketi Almanya’nın Ruhr Bölgesi. Bir göçmen çalışanın oğludur Wachlaw zira babası da kömürde çalışmak üzere buraya bir vakitler Polonya’dan göç etmiştir. Baba kömür kazar, oğlu ise petrol arar. Tahminen de bir yere ilişkin olmayı çok daha evvelden yitirmiş beşerler bunlar…
Burada bahsettiğiniz bir eksen var ki en çok buna şaşırdım sanırım, o da fosil güçler, yani petrol ve kömür. Kömür çıkarma işi artık (Ruhr Bölgesi’nde) bitmiş durumda. Petrol kuyularında ise, kitapta da anlatıldığı üzere daima bir kan kaybı yaşanıyor. Petrol alanlarının nasıl kan kaybettiği ve insanların her keresinde bir petrol alanından öbür bir alana gittiği bilinen bir şey. Burada romandaki figürüm için en kıymetli husus olağan ki işin ferdî tarafı, yani babasının da kömür ocağında çalışmak üzere Almanya’nın Ruhr Bölgesi’ne gelmiş olması. Bu benim için de kıymetli bir yüzleşme oldu zira ailemin bir tarafı Ruhr Bölgesi’nden. Yani bundan birkaç jenerasyon evvel, tam da kömürde çalışmak üzere oraya gelmiş büyük büyükbabalarım var.
Polonya’dan mı gelmiş onlar da?
Evet, Silezya bölgesinden. Bu nitekim enteresan. Bir yerden diğer bir yere gidiyorsunuz ve hayatınızı düzenlemeye ve bir halde ailenizi koruyup büyütmeye çalışıyorsunuz, eşzamanlı olarak sizi burada bekleyen bir şeylerin olduğuna dair hayalleriniz de var.
Wachlaw, o denli bir an gelir ki neredeyse duygusal bir hasret içinde bulur kendini: Herkesin birbirini tanıdığı bir yerdir Ruhr Bölgesi. Gençken oradan sahiden uzaklaşmak istemiştir, artık ise, yıllar sonra burayı neredeyse idealize etmeye başlar. Her akşam el arabasının sesinin gıcırtısını işittiğini, herkesin birbirini tanıdığını ve bir topluluk içinde yaşandığını anımsar. İçinde bulunduğu ve en düzgün arkadaşını kaybettiği dünya ise bu türlü değildir, ritüellerin ve bir tabanın olmadığı, münasebetiyle yerinizin çabucak diğer biri tarafından doldurulabildiği bir dünya bu. Bu iki dünyayı bir ortada anlatabilmek cazipti benim için. Aslında her iki dünyada da benzeri işler yapılıyor fakat beşerler için çok farklı işliyor her şey. Mesela Ruhr Bölgesi’ndeki madencilerin ortak gururlarından ve dayanışmasından kelam edilir. Lakin Wachlaw’ın çalıştığı dünyada durum bu türlü değildir.
Aslında petrol sondajlarında çalışan beşerlerle ilgili öteki bir metin tanımıyorum, edebiyatta bu bahis hiç işlenmiş mi, bilmiyorum. Konuk emekçi öyküleri yazıldı çokça, benim de böylesi metinlerim var. Lakin, mesela petrol ya da maden mühendisi tanıdıklarım var ki bu insanların işlerinden ötürü daima ailelerinden uzakta, dışarılarda çalışmak zorunda olduklarını biliyorum. Sizin bu insanların dünyasını böylesine gerçek bir biçimde anlatabilmeniz çok kıymetli.
O kadar çok insanın günlük ömrü ki bu, otelcilik bölümünde çalışanların, müzisyenlerin ya da mühendislik alanındaki insanların… Ben bu roman kapsamında çıktığım okuma çeşitlerinde böylesi işlerde çalışan çok bireyle karşılaştım, mesela uzak okyanuslarda cam elyaf kablosu döşeyen bir uzman üzere. Yani inanılmaz çok iş ve meslek bu yolla icra ediliyor, beşerler daima bir yere gidip çalışıyor ve sonra bir biçimde geri dönüyorlar. Bu insanların öykülerinin bu türlü anlatılamaması bence hakikaten anlatılmasının güç olmasıyla ilgili. Yani bu kadar esnek olmayı dayatan bir hayatı göze almak, bir işi, bir yeri bırakmaya razı olmak. Üstelik bu pek çok iş alanı için neredeyse olağan kabul ediliyor ancak ferdî olarak da çok büyük bedeller ödeniyor. Bu hakikat beni bir halde büyüledi yani.
Evet, bu büyülenmeyi metinde de görmek mümkün. Altını çizmek istediğim, çizdiğim pek çok cümle ve söz var metinde. Anlatıdaki şiirsel damar çok bariz. Objelere eğilme biçimi, anlatılan dünyanın farklı bir derinlikte algılandığı hissini veriyor. Şunu sordum kendi kendime, sanki geceleri yazmayı tercih eden müelliflerden mısınız siz de?
Evet, bunu fark etmeniz çok enteresan. Sahiden de geceleri yazmayı seviyorum. Zira insan böylesi bir edebi metnindeki dünyayı geceleri daha uygun kurabiliyor, onu gündelik ömürden daha farklı bir biçimde görebiliyor. Gece telefon çalmıyordur, büsbütün hikayenizin içindesinizdir…. Böylesi bir anlar bazen o denli büyüleyici olabiliyor ki… Motiflerin bir ortaya gelişi ve bellekteki alanın birden kısa bir müddetliğine açılması çok mucizevi bir şey. Sonra devamı geliyor ve objeleri bir çeşit askıda, havada yüzen bir şeye dönüştürebiliyorsunuz.
‘KİTAPTA ANLATILAN BİRTAKIM SAHNELER SAHİDEN GÖRDÜĞÜM ŞEYLER’
Wachlaw’ın romanda kat ettiği yolları siz de gidip gördünüz mü?
Çok yere gittim. Kitabın birinci kısımlarında Wachlav’ın Matthias’la birlikte Tanca’da, yani Fas’ta kaldıkları bir oda anlatılıyor ki yazmak için böylesi bir yeri kesinlikle gidip görmem gerekiyordu. Zira buranın tıpkı vakitte Avrupa’nın dışında bir yer olduğunu düşünüyordum. Kitapta anlatılan kimi sahneler de burada sahiden gördüğüm şeyler. Alışılmış birebir vakitte kaçak göç dalgasının son derece büyük olduğu bir periyottu bu… Bundan öbür ayrıyeten Sicilya’da dolaştım, biraz İtalya’da. Macaristan’ı gördüm ki Macaristan’ın tarihi bilhassa beni çok meşgul etti. Alışılmış bazen tüm bu araştırmalarda sonra kitapta tahminen yalnızca birkaç cümle kuruyorsundur, o kadar.
Bu söyleşi muharrir Menekşe Toprak’ın hazırlayıp sunduğu iki lisanlı “LitVers – Edebiyat Söyleşileri” projesi kapsamında yapılmış olup tamamı podcast olarak yayınlanmıştır.
Podcast söyleşilerinin yayınlandığı sayfalar:
www.litvers.com
LitVers – YouTube
LitVers | Podcast on Spotify