Seçim münazaralarının ikinci tipi gerçekleşti. Rüzgar aksine dönmüş üzere. Harris, bütün bir münazara boyunca sükûtunu korudu, Trump’ı sakin sakin tokatladı. Trump ise ter ter tepindi, bütün hışmıyla saldırdı, akla hayale gelmeyecek ırkçı vecizeler yumurtladı.
Buraya kadar yeni bir şey yok aslında. Demokratlar, Trump’ın karşısına koydukları üç adayda da (Hillary Clinton, Joseph Biden, Kamala Harris) birebir etkiyi yaratmaya çalıştılar: Bu meczuba değil, akl-ı selimle hareket eden bize oy verin. Yenilik, bu mayanın bu kere tutmasında.
2016, 2020 ve 2024 seçim münazaralarını izleyin, farkı görürsünüz. Clinton, yüzünde “Ay şu rezilliğe bakın” diyen bir gülümseme, Trump’ın saçmalık tufanı karşısında dut yemiş bülbüle dönüyordu. 2020’de aklî melekeleri kısmen yerinde olan Biden, Trump’ın salvolarını savuşturamyor, en sonunda “Ulan bir sus be adam!” (“Oh just shut up man!”) diye acizce çıkışıyordu. (Biden’ın 2020’de kazanması, vaatlerine ya da seçim performansına değil, Trump’ın pandemi sürecini çok makus yönetmiş, George Floyd isyanını da kendi kitlesinin istediği kadar hışımla bastıramamış olmasına bağlıydı.) 2024 yılındaki facia ise esasen malûm.
Harris ise bütün bir münazara boyunca Trump’a acıyarak baktı. Ne Clinton üzere “Ay görüyor musunuz ne dedi!” hali takındı, ne Biden üzere serzenişte bulundu. Sadece her iki adayın destekçilerinin de aklından geçeni, seçmen kitlesinin duymak istediği o cümleyi kurdu:
Sen rezilsin.
Clinton’un da Biden’ın da aman politik doğruculuğumuz bozulmasın diye söyleyemediği lâf.
Sekiz yıldan beri Demokrat Parti birinci kere taarruzda. Artık onlar da bel altı vuracaklar.
Hayırlı olsun.
***
Trump ne yaptı pekala?
İlk sefer savunmada kaldı. Görünüşte ne kadar saldırgan tavır takındıysa da bu, temel zayıflığını örtme gayretiydi. Temel zayıflığı ise son birkaç ayda Demokrat Parti’nin Trump’ın tüm silahlarını elinden bir bir alıp kendisine doğrultmuş olması.
Bu silahlardan en büyüğü, militarizmle kanun-nizam.
Trump, Demokratlar’ın bilakis saldırganlığını gizlemeyen, ordudan terhis olan askerlerin düzgün muamele görmediğinden yakınan, Irak ve Afganistan hezimetlerine isyan eden, hışmın Çin tehdidine yönelmesini savunan bir siyasetçi. Demokratlar’ın bilakis Arap ve Müslüman oyu garantileme sıkıntısı de olmadığı için İsrail konusunda da daha rahat kabadayılık edebiliyor. Başkanlığı devrinde NATO üyesi ülkelerin de silahlanma yarışına katkıda bulunmasını, askerî bütçelerini artırmasını talep etmişti. Çin ve Kuzey Kore’yle tansiyonları tırmandırmıştı. 2020 münazaralarında da Biden’ı George Floyd isyanının tanınan talebi olan polisin ödeneğini kesmeyi planlamakla suçlamıştı. Biden’ın diyebileceği tek şey ise “Hiç de bile!” olmuştu.
Harris ise sık sık Biden periyodunda Rusya ve Çin’e karşı kurulan yeni askerî ittifaklardan dem vurdu. Amerikan ordusunun dünyanın en ölümcül (evet, motamot bu sözlerle) ordusu olduğunu gururla söyledi. Kendi başsavcılık mesleksel geçmişini öne sürdü (ABD’de bu makam konusunda bir kuvvetler birliği kelam konusu: Başsavcı seçimle gelir, lakin hem kolluk kuvvetlerine hem yargı makamına bağlıdır), Trump’ın karar giydiği hataları gündeme getirdi. “Ben tüm mesleğim boyunca İsrail’i savundum, ancak haddinden fazla Filistinli öldü” diye bir de sol kroşe – sağ yumruk çekti. Ölümcül darbe ise Trump’ın FBI’ın ödeneğini kestiğinin hatırlanması oldu. Kimmiş polisi parasız bırakan!
Gerçekten de Demokratlar’ın geçtiğimiz dört yılda Rusya, Çin, Yemen ve Filistin karşısında gösterdikleri saldırganlık, Trump-gillere parmak ısırtır boyutta. Harris de buna güvenerek rahat rahat saldırdı.
İkinci silah, iktisat.
Muhalefette kaldıkları son dört yıl boyunca Cumhuriyetçilerin en çok yüklendikleri alan, Biden’ın çelişkili ekonomik performansı oldu. Bilhassa 2020-2022 yıllarında pandemi ve Ukrayna savaşının tesiri altında enflasyon tırmanmış, ticaret aksamış, grevler çoğalmış, Biden da personel sınıfına rüşvet-i kelam etmek durumunda kalmıştı. Cumhuriyetçiler de bu vesileyle ekonomik milliyetçilik kartına oynamış, Demokratlar’ın ülkeyi sanayisizleştiren küreselci siyasetlerine yüklenmiş, Amerikan emekçisinin daha güzel kuralları hak ettiğini söylemiş, Çin “tehdidine” vurgu yapmıştı. Bu ortada Demokratlar’ın çevreci bölümlerden oy toplama gayreti içinde olduğunu bildiklerinden onları petrol endüstrisinden imtina etmekle suçlamışlardı. Trump’ın iktisat konusundaki söylemi de bu saiklerden hareket etti.
Ancak 2022-2024 yılında iktisat biraz olsun toparladı. Harris de buna güvenerek yeşil iktisattan girdi, kaya petrolünden (fracking) çıktı. Yeşil iktisadın Trump’ın o çok sevdiği sınai istihdamı yükselttiğini, Trump periyodunda ise bu iş kolunun küçüldüğünü söyledi. Israrla kaya petrolü çıkarmanın yasaklanmadığını, tam bilakis Biden devrinde hızlandığını söyledi. (Yine sol kroşe, sağ yumruk!) Artık Trump’ın ismiyle özdeşleşmiş “temiz (!) Amerikan kömürü” lâfının bir türevini de Harris’ten duyduk: Amerikan petrolü! Yani ekonomik milliyetçilikte de Trump’ı sağ’layabileceğini gösterdi Harris. İstihdam, sıhhat sigortası, küçük işletmelerin durumu vb. mevzularda ise tıpkı kelamı tekrarlayıp durdu: Bir planımız var.
Üçüncü ve tahminen en değerli silah, olağanlık.
Yanlış okumadınız.
Trump’ın tüm siyasi mesleği, varolan siyasi kurumların Amerikan halkının iradesini kısıtladığı, alaşağı edilmeleri gerektiği söylemi üzerine konseyi. Yani halkın halihazırda var olan taleplerinin açığa çıkması gerektiği. Bir siyasi hareket olarak Trumpçılık, elbette bu talepleri üretiyor da, lakin bütün sağ hareketler üzere bu gerçeği yadsıyor. Bu telaffuzun gelip dayandığı yer, 2025 Projesi diye bilinen faşist manifesto (bu evraka Cumhuriyetçiler’i incelediğimiz yazıda döneceğiz). Trump’ın siyasi muhayyelesinde bir Amerikan halkı var, bu halk göçmenleri kovmak, Çin’le savaşmak, erkek hâkim aileler kurmak istiyor. Zira Amerika bu. Amerika’nın tekrar en büyük olmasına mahzur olanlar ise göçmenleri sondan içeri sokan, “cinsiyet ideolojisi”ni dayatan, siyasi doğruculuğa dayalı uydurma kibarlıkla da Amerika’nın sesini kısan liberal “nizam” (establishment). İki okyanus kıyısında avokadolu tost yiyip frappucino içip gökkuşağı renkli tişörtler giyip kıymetli yerlerde oturup iç bölgelerdeki fakir beyazlara ahlâk dersi vermeye kalkan züppelerin nizamı bu.
Harris’in bu söyleme en büyük yanıtı, Tim Walz’ı Lider Yardımcısı Adayı yapması oldu. Sendikal hareketten gelme bir öğretmenken Minnesota Valiliği’ne kadar yükselmiş, “normalin normali” bir adam. Sık sık kendisinin bir taşra üniversitesinden, karşı tarafın Yardımcı Adayı JD Vance’in ise o pek nefret ettiği seçkin okullardan Yale’den mezun olduğunu vurguluyor. Ancak en büyük golü, Temmuz ayında bir röportaj esnasında attı: “Bu karşı taraftaki tipler, bir tuhaflar. Kitaplarımızı elimizden almak, imtihana girdiğimiz odalara girmek istiyorlar”. İşte bu “yahu bir tuhaflar bunlar” kelamı, Trump’ı birinci kez savunmaya iten kelam oldu.
O tarihten beridir Trump ve avanesi, akına geçecekleri yerde “Tuhaf olan temel sizsiniz” diye savunmadalar. Bu tutum, Trump’ın bütün münazara performansına sinmişti. Harris “Geçmişe yönelik düşünmeyelim, geleceği planlayalım” bildirisi verip Trump’a omuz silkiyordu. Trump’ın bütün kederi günü ise Harris’le uğraşmak, temel “tuhaf” olanın Demokratlar olduğunu kanıtlamaktı. Tüm tuşlara basarak kısım geçmeye çalışan bir görüntü oyuncusu üzere. Bu ortada da kendisi için bile en tuhaf sayılabilecek, akıl dışı bir özdeyişe imza attı: “Hapishanedeki kaçak yabancılar üzerinde cinsiyet değiştirme operasyonları yapıyorlar!”
Ne?
***
Bütün bu düello, işin siyasi retorik boyutu. Burada Harris, maçı üç-sıfır önde bitirdi. Lakin işin bir de somut siyaset boyutu var. Bu boyutta Demokratlar’ın garabeti, Cumhuriyetçiler’in tuhaflığından geri kalmıyor.
Gördüğümüz üzere, Harris’in retoriği Trump’ı “sağ’lamak” üzerine heyetiydi. Militarizmden olağanlığa, İsrail’den Çin ve Rusya aykırılığına Harris, “Biz Trump’ın yaptıklarını ondan daha güzel yaparız” iletisini verdi. Tüm konuşması boyunca Dick Cheney, George W. Bush üzere Trump öncesi Cumhuriyetçi Parti’nin önde gelen isimlerinin kendisini desteklediğini söyledi. Üstte bahsettiğimiz “Sen rezilsin” kelamının bile bağlamı tam da bu sağlama hareketiydi: “Seninle çalışmış generallerle konuştum. Hepsi diyor ki, sen rezilsin.” Ben demiyorum, benim (esmer halklar mensubu, ezilmiş bölümden, bayan, personel vb.) seçmenim de demiyor. Generaller diyor!
Harris bir yandan Trump’ı sağlamaya çalışırken, bir yandan da soldaki seçmene seslenmeye çalışıyor. Demokrat Parti Konvansiyonu’nu anlattığımız yazıda görmüştük: Gecenin yıldızları generaller ya da iş adamları değil, solcu diye nam salmış politikler, sendika önderleri, birinci siyah Lider Obama vb. idi. Burada ne söylendiğinden çok kimin söylediği kıymetliydi. Vitrinde kimin olduğu. Elma da demesini bileceksin, alma da!
Bu sağlı-sollu girişme taktiğinin direkt bir sonucu, somut siyaset önerisi olarak hiçbir şey söylenmemesi, en can alıcı sıkıntıların “oraya bir gelelim de hele bir düşünürüz” diye hasır altı edilmesi. Trump dönüp dolaşıp “Sınırdan hatalılar giriyor, kedilerimizi köpeklerimizi yiyorlar” diye tepindi; buna karşılık Harris, sıhhat sigortasından iktisat siyasetine her şeye “merak etmeyin bir planım var” tekerrürüyle karşılık verdi. O planların ne olduğu muamma elbette.
JD Vance, bu durumu Harris’in yüzüne vurmaya çalışıyor artık. Her röportajında Harris’in nabza nazaran şerbet verdiğini, konuştuğu herkese farklı ileti verdiğini, dengeli bir siyaset gütmediğini, şu meşhur planlarını da bir türlü halka açıklamadığını söylüyor. Trump’ın tuhaflığını dengeleyen akılcı öge. Kim kederi ki şu tuhaf faşistin yardımcısı, karşı tarafı aklıselime davet edecek? Ancak siyasetsizliğin sonucu bu.
Bozacının şahidi şıracı derler. Tüm bu şaklabanlığı en hoş teşhis eden, bir meddah oldu. Hem de ne meddah. Filistinli – Amerikalı komedyen Sammy Obeid, hayatı boyunca üçüncü parti adaylarına oy verdiğini gizlemiyor. Filistin probleminden ötürü Harris-Walz ikilisine oy vermeyeceğini açıklayan bir sürü seçmenden sırf biri değil yani, tutarlı biçimde iki parti sistemine karşı. Harris’in adaylığıyla birdenbire yükselişe geçen Demokrat Parti siyasetsizliğini da şöyle anlatıyor:
Önceki stratejilerine bakın: Esasen sahip olmadığımız demokrasiyi korumak için bu adamı durdurmak zorundayız filan diyorlardı. Artık yalnızca “Ha, o mu? O işte biraz tuhaf” diyorlar. (Harris’in babasının da Trump’ın da isminin Donald J. olmasına atıfla) Bu da fakat babanız için söyleyeceğiniz bir şey: “Kim, o mu? Valla tanımıyorum, bir tuhaf.”
Ancak Harris’in mayası tutuyor.
Amerika, siyasetten uzak durmaya çalışan bir toplum. Oy verme oranları yüzde 50’nin üzerine nadiren çıkar tarihî olarak. Trump, pandemi, isyanlar, Filistin sıkıntısı, enflasyon, savaşlarla geçen sekiz yıl boyunca bahtlarına razı, durumları berbatlaşsa de bir biçimde yollarına devam eden milyonlarca vatandaş bir anda siyasetle ilgilenmek zorunda kalmıştı. Bütün ömrünü kent dışındaki müstakil konutlar, bulabilirse iş, gürültülü barlar, sanal alemler ve devasa otoyollar ortasında geçiren bir Amerikalı için ne müthiş bir şey!
(Birkaç yıl önce hatırlıyorum, Biden yeni seçildiği vakitler bir barda karşılaştığım bir komedyen de benzeri bir şey söylüyordu. “O ne berbat vakitti o denli, her hafta bir skandal! Her yerde, her yerde Trump. Halbuki artık Liderim…. Herifin biri. Çok memnunum.”)
Eh, bu türlü bir kitle de planın ne olduğuyla filan ilgilenmez. Birinin planı olsun, yeter.
Galiba Trump-giller seçim kaybederse buradan kaybedecekler. Bir sonraki yazıda göreceğiz.